گوهر شناسی

گوهر شناسی علم بررسی سنگ های قیمتی می باشد . بررسی مواردی چون چگونگی تشکیل کانی های قیمتی ، اصطلاحات مربوط به این نوع کانی ها ، ویژگی های فیزیکی و نوری آنها و چگونگی استفاده از این ویژگی ها به منظور ارائه تعریف دقیقی از کانی های قیمتی ، در حیطه مطالعات گوهر شناسی قرار می گیرند .
جواهر و سنگ های قیمتی به دلیل زیبایی ، نادر بودن ،‌ ارزش و قابل حمل بودن برای انسان ها ارزش ویژه ای دارند . بعضی عقیده دارند که کانی ها و جواهرات به دلیل شهرت آنان در اعطای قدرت ، ثروت ، عشق و تندرستی قدرت جادویی دارند .
جواهر شناسی دانش ، هنر و یا حرفه شناسایی و ارزیابی جواهرات و سنگ های قیمتی است . واژه جواهر شناسی در آمریکا به صورت gemology و در انگلستان به صورت gemmology بکار می رود . از آنجا که انسان طی هزاران سال علاقه زیادی به سنگ های قیمتی داشته است این شاخه دارای قلمروهای زیادی است .
از کارگران معدن سنگ های قیمتی گرفته تا برنده های این سنگ ها و تجارها با سنگ های قیمتی سروکار دارند . جواهر شناسی در هر یک از مراحل تبدیل یک سنگ به یک جواهر گران قیمت لازم است .
از آنجا که نهشته های جواهر دار زیادی هر ساله کشف می شوند ، روش های جدیدی نیز همراه با هر یک از نیز باید پیدا شود .
دانش جواهر شناسی فقط محدود به کار حرفه ای و تجارت نمی شود . هر فرد عادی که علاقه به جواهر دارد می تواند این رشته را فرا بگیرد . به طور کلی جواهر شناسی به مطالعه موارد زیر می پردازد :
-واژه سنگ قیمتی به چه معناست ؟
-سنگ های قیمتی از چه چیز ساخته شده اند؟
-خصوصیات فیزیکی و نوری سنگ های قیمتی چه می باشد؟
-چگونه این خصوصیات جهت شناسایی سنگ های قیمتی بکار می روند ؟
-محل پیدایش سنگ های قیمتی
-تکنیک های لازم جهت شناسایی سنگ های قیمتی ( برش دادن و صیقل دادن )
شناسایی سنگ های قیمتی به وسیله ابزارهای خاص صورت می گیرد . یکی دیگر از شاخه های جواهر شناسی درجه بندی سنگ های قیمتی است که جهت قیمت دادن و بها دادن به آنها برای یک تجارت لازم و ضروری است .

منشا جواهرات
جواهر سنگ ها در بسیاری از محیط های زمین تشکیل می شوند. در این بخش به بررسی متداولترین و مهمترین محیط های تشکیل این سنگ ها و نیز فرایند های مربوط به آن می پردازیم.
می باید بین این مسئله که جواهر سنگ ا کجا پیدا می شوند و کجا تشکیل می شوند تمایز قائل شویم. غالباً اکثر جواهر سنگ ها در زیر سطح زمین تشکیل می شوند. برخی براثر معدن کاری و برخی دیگر بر اثر فرایند های زمینی ( مانند گسلش، چین خوردگی، بالا آمدگی در مقیاس وسیع ، ولکانیم)به سطح زمین آورده می شوند.
این فرایند ها قادرند سنگ ها را از اعماق بیش از 400 کیلومتر در زیر زمین بر سطح آن بیاورند.
محیط های شکل گیری:
-1 آبها با کانی ها واکنش می دهند و آنها را در خود حل می کنند. قابلیت نگهداری عناصر کا نیها بوسیله این محلولها بستگی به شرایط فیزیکی دارد. چنانچه شرایط فیزیکی تغییر کند ( برای مثال محلول سرد یا بخار شود ) این کانیها ته نشست می کنند. برای مثال تشکیل بلور های نمکی براثر تبخیر آب دریا.
نوع کانی تشکیل شده بستگی به نوع عناصر حل شده در آب دارد، چنانچه واکنش آب با سنگ های غنی از سلیس صورت گرفته باشد ( برای مثال ماسه سنگ ها ) کانی غنی از سلیس ایجاد می شود.
کانی های سیلیکاتی SiO : آمسیست، عقیق و اوپال که در میان آنها تنها اوپال غیر بلوری است.
چنانچه آب با سنگ های غنی از مس واکنش دهد، کانی های مسی تشکیل می شوند .
کانی های مسی: مالاکیت و آزوریت یا فیروزه
2- کانسازی هیدروترمال:
نحوه شکل گیری کانی های ناشی از فرایند هیدروترمال متفاوت از کانی هایی است که بر اثر واکنش های صورت گرفته در آبهای نزدیک سطح زمین ایجاد می شوند.زمانی که محلول های حاوی آب باران و یا آب های ناشی از سرد شدن توده های ماگما فضاهای خالی مثل ترک ها را پر می کنند جواهر سنگ ها در آنها تبلور پیدا می کنند.
شکل گیری کانی هایی مثل بریل (برای نمونه زمرد) ، تورمالین نیاز به عناصر غیر عادی دارد و برخی مانند برلیم( بریل) یا برم( تورمالین) بر اثر سرد شدن ماگما بوجود می آیند.
3- پگماتیت:
پگماتیت ها عموماً توده های ماگمایی هستند. زمانی که این ماگمای غنی از آب ( و نیز غنی از سیلیس و عناصر غیر عادی) در مراحل انتهایی شکل گیری بیرون میزند جامد شده و به شکل پگماتیت در می آید. آب زیاد در ماگما موجب می شود بلورها سریع رشد کند لذا بلورهای پگماتیت اغلب بزرگ تراند البته این امر برای نمونه های جواهر سنگ از اهمیت زیادی برخوردار است!
زمانی که ماگمای پگماتیت غنی از برلیم باشد بلور های بریل و چنانچه این ماگما غنی از برون باشد، بلور های تورمالین ایجاد می شود.
باید توجه ذداشته باشید که برلیم از عناصر نادر بسیاری از سنگ ها می باشد .
4- جواهر سنگ های ماگمایی: برخی از این نوع سنگ ها در ماگماها یا حباب های گازی (چاله ها) در سنگ های آتشفشانی متبلور می شوند. مانند: زیکرون، توپاز، یاقوت و … .
5- جواهر سنگ های متامورفیک: این نوع سنگ ها بر اثر گرما، فشار و واکنش با محلول ها تغییر شکل پیدا می کنند. محیط های متامورفیکی بسیاری وجود دارند:
تکتونیک صفحه ای محیطهای متاموریکی را ایجاد می کند که شاخصه های آنها فشار و دمای بالاست. از کانیهای تشکیل شده در این محیط ، می توان ژادئیت یا ژاد را نام برد. در موارد بسیار نادر ممکن است دما در سنگهای متامورفیکی به قدری بالا باشد که منجر به تشکیل الماس شود.
سنگهای متامورفی منطقه ای: شامل بسیاری از سنگهایی می شود که بر اثر افزایش دما و فشار ،دفن شده و تغییر شکل پیدا کرده اند. کانی هایی که در این جواهر سنگها یافت می شوند شامل گارنت و کوردیریت هستند.
6- جواهر سنگهای تشکیل یافته در جبه: فراوانترین کانی جبه بالایی اولیوین (پریدوت) است. تختالها بر اثر فعالیتهای تکتونیکی و آتشفشانی به سطح زمین آورده می شوند.

تجهیزات جهت مطالعه کانی
با تجهیزات مورد نیاز جهت مطالعه کانی های قیمتی آشنا می شویم :

اولین و ساده ترین ابزار در مطالعه کانی های قیمتی بکارگیری لوپ ( ذره بین چشمی ) با کیفیت بالا و قدرت بزرگ نمایی 10 می باشد . نمونه های متنوعی از لوپ ها با مصارف اقتصادی وجود دارد که بهترین نوع آن در این زمینه ، لوپ های استاندارد بررسی الماس ها می باشد که لوپ های سه تایی نامیده می شوند . سه تایی به این معنا می باشد که سه لنز درون این ابزار وجود دارد لذا هیچگونه انحرافی در محل لبه ها اتفاق نمی افتد . در این لوپ ها همچنین اصلاح رنگ صورت می گیرد ، به این معنا که در آنها ، لنزها به گونه ای مورد استفاده قرار گرفته اند که رنگ مشاهده شده ، رنگ دقیق نمونه مورد بررسی می باشد .
ابزار دیگری که در این زمینه مورد استفاده قرار می گیرد میکروسکوپ می باشد . با استفاده از میکروسکوپ ها می توان نمونه های طبیعی را از نمونه های سنتیک تشخیص داد . گرچه لوپ ها قابل حمل و متداول هستند اما به کارگیری این نوع میکروسکوپ ها ساده تر و بزرگ نمایی به کار گرفته شده ، بالاتر خواهد بود .
یک میکروسکوپ مورد استفاده در بررسی کانی های قیمتی دارای ویژگی های خاصی می باشد که در سایر نمونه های میکروسکوپ وجود ندارد . این میکروسکوپ ها ، استریو ( دو چشمی ) هستند . نمونه های میکروسکوپ تک چشمی عمدتاً غیر قابل استفاده اند . حداقل بزرگ نمایی مورد نیاز جهت بررسی 40 می باشد که بزرگ نمایی های بالاتر از این حد نیز مفید واقع می شوند .
یک میکروسکوپ با کیفیت بالا حدود چند هزار دلار قیمت دارد . در سال های اخیر نمونه هایی در حدود چند صد دلار هم به بازار عرضه شده است . این مدل ها همچنان ارزان ترین نمونه ها جهت بررسی های گوهر شناختی محسوب می شوند .
اندازه گیری ضریب شکست (Refractive index ( RI ) ) کانی یکی از مقدم ترین اقدامات محسوب می شود .
این مرحله می تواند توسط میکروسکوپ نیز انجام شود اما بهتر ابزار ، یک ریفراکترومتر ( Riffractrometer ) می باشد . در کنار RI این دستگاه یک شکست مضاعف و یک علامت نوری ارائه می دهد . در صورت امکان بهتر است از یک Polariscope برای بررسی های نوری استفاده نمود اما استفاده از ریفراکترومتر متداول تر می باشد .
ریفراکترومترها قیمتی حدود 500 تا 1000 دلار دارند . تولید کننده اصلی در آمریکای شمالی ، مؤسسه گوهر شناسی آمریکا و در اروپا ( Kneuss Instrument ) می باشد .
مفهوم دیگری که در مطالعات گوهر شناسی مورد بررسی قرار می گیرد گراویته مخصوص می باشد . این کمیت به دو روش قابل اندازه گیری است :
در حالت اول ، می توان وزن مخصوص را از طریق غوطه ور کردن نمونه در آب مورد بررسی قرار داد .
در حالت دوم ، می توان از مایعات سنگین بهره گرفت . در این حالت با در دست داشتن گراویته مخصوص مایعات فوق و غوطه ور نمودن نمونه درون مایع و بررسی عکس العمل آن که شامل غوطه ور شدن و یا فرو رفتن نمونه درون مایع می باشد ، می توان گراویته مخصوص آن را مشخص نمود .
به کارگیری مایعات سنگین معایبی را در بر دارد از جمله اینکه این مایعات سمی و قابل اشتعال هستند . لذا دقت بسیار زیادی در به کارگیری آنها مورد نیاز است . همچنین شستن آنها از روی نمونه ، دشوار می باشد . همچنین مقادیر بدست آمده تخمینی است .
یکی دیگر از ابزارهای مورد استفاده در بررسی این کانی ها ، دستگاه سنجش دو رنگی یا ( Dichroscope ) می باشد . این وسیله کوچک رنگ ها را در مواد دو رنگ از هم تفکیک می کند . اجزاء اصلی این دستگاه قطعه کوچک از مواد پلاریزکننده می باشد که با زاویه 90 درجه نسبت به یکدیگر قرار داده شده باشند که همراه با بزرگ نمایی می باشد .
ابزار دیگر در بررسی های گوهر شناسی ، طیف سنج یا spectroscope می باشد . این وسیله به دو صورت وجود دارد :
1) Diffraction grating
2) Prism ( منشور )
این دو ابزار با کیفیت بالا عمل می کنند اما استفاده از مقیاس در بررسی با منشور ، راحت تر می باشد .
یکی دیگر از شرایط بررسی کانی های قیمتی ، به کارگیری مقیاس کالیبره کردن است که بسیاری از افراد بدون استفاده از یک مقیاس تعریف شده و تنها با تکیه بر رنگ ها ، اقدام به تشخیص و تمایز کانی ها می کنند که این امر به قدرت بینایی بالا و تجربه کافی نیاز دارد .
یک اسپکتروسکوپ با یک مقیاس کالیبره کردن ابزار مناسبی محسوب می شود . این ابزار یکی از آخرین مکمل های تجهیزات آزمایشگاه های گوهر شناسی محسوب می شود . علاوه بر این به صافی ها و پالایش کننده هایی جهت پاک کردن سطح کانی های قیمتی نیاز است .
Jewelers eye ، ابزاری به منظور بررسی جلای کانی های گرانبها در مطالعات آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می گیرد . در بررسی های نوری در آزمایشگاه از نور ماورای بنفش با طول موج کوتاه و طول موج بلند استفاده می شود .

واحدهای اندازه‌گیری مواد جواهری
در حال حاضر روشهای مشخصی جهت تعیین ارزش جواهرات وجود دارد.

1-خواص نوری
2-چگونگی تراش

این دو عامل مهم در این امر به شمار می‌روند. خواص نوری سبب ایجاد رنگ، جلا، لومینانس و بازی رنگ در نگین می‌شوند.

تراش یک بلور تابع شکل و مشخصات ظاهری یک کانی است و به عنوان مثال معمولاً کانیهای کم‌رنگ را با قطر بیشتری می‌تراشند تا رنگ مطلوبتری بدست ‌ آید.
نام جواهرات و کانیهای جواهری عمدتاً برگرفته از رنگ، خرافات، شکل ظاهری و اسم مکان کشف گوهر و یا نام افرادی است که آنها را شناسایی و معرفی نموده‌اند.

در گذشته تنها طبقه خاصی از افراد اجتماع از جواهرات استفاده می‌‌نمودند ولی امروزه هر کس متناسب با سلیقه خود می‌تواند جواهرات مورد علاقه خویش را تهیه نماید. در این بخش می‌توانید اطلاعاتی راجع‌به برخی از جواهرات باارزش و زیبا بدست آورید.

1) قیراط Carat
واحد اندازه‌گیری بسیاری از سنگهای ارزشمند چون الماس است.
حدود و تقسیمات آن در جوامع مختلف متفاوت است ولی در استاندارد جهانی هر قیراط برابر 200 میلی‌گرم یا 0/2 گرم در نظر گرفته می شود.
کلمه قیراط از نام دانه درختی به نام کاروب Carob و یا تخم درخت مرجانی آفریقایی به نام کورا Kuara گرفته شده است.
2) گرم Gram
این واحد برای اندازه‌گیری سنگهای نسبتاً کم‌ارزش یا شبه گرانبها بکار می‌رود.
3) گرین Grain (نخود)
واحدی است که برای توزین مروارید بکار می‌رود.
4) انس
واحدی معادل 28gr که برای اندازه‌گیری طلا و فلزات قیمتی بکار می‌رود.

گوهرهای معروف

از دیر باز گوهرهای متنوعی در جهان طبیعت وجود داشته که در مسیر تاریخ مورد توجه قرار گرفته است. تمدنهای مختلف بر حسب نوع فرهنگی که دارند از آنها استفاده می‌کردند. از گوهر‌های مختلف در کارهای تزئینی ، علمی ، صنعتی و … بهره برداری می‌شود. برخی از گوهرهای معروف را در اینجا می‌آوریم.

الماس

الماس در زمره کانیهای غیرسیلیکاتی باارزش جواهری قرار دارد .
رنگ :بی‌رنگ، زرد، قهوه‌ای، گاهی سبز، آبی، قرمزگونه
سختی : 10
وزن مخصوص : 3/55 ـ 3/47
کلیواژ : کامل
سیستم کریستالی : کوبیک
شفاف : شفاف
میزان ضریب شکست نور : 2/419 ـ 2/417
پدیده چند رنگی : ندارد
از کلمه یونانی آداماس (Adamas) به معنای تسخیر ناپذیر گرفته شده است و به دلیل سختی فوق‌العاده بی‌نظیر این کانی است که به آن ویژگی (البته ظاهری)، فناناپذیری می‌دهد. سختی مطلق الماس 140 برابر کرندوم است. با این حال سختی الماس در جهات گوناگون کریستالوگرافی‌ سطوح مختلف آن متفاوت بوده و این امر امکان بریدن آن را به وسیله گرد یا پودر الماس دیگری امکان‌پذیر می‌سازد. در هنگام سوار کردن الماس یا نگین برلیان برروی پایه می‌بایست دقت کامل نمود که دچار تورق نشود (بدلیل کلیواژ کامل آن) جلای فوق‌العاده نگین برلیان آن را از مشابه مصنوعی آن متمایز می‌‌سازد. الماس در برابر مواد شیمیایی عکس‌العمل نشان می‌دهد. بعلاوه حرارت زیاد باعث ایجاد شکلها و نقوش شخصی بر روی بعضی از صفحات برلیان می‌شود. بدین جهت بایستی هنگام حرارت دادن دقت کافی به عمل آید. اشعه X از بلور الماس عبور نمی‌کند و منعکس می‌شود از این خاصیت می‌توان در تشخیص الماس حقیقی از نوع بدل آن استفاده نمود.
خواص ایپتکی الماس استثنایی است و به دلیل شدت تلالو و پراکندگی نور که در نتیجه میزان بالای ضریب شکست نور در برلیان به وجود می‌‌‌آید از گذشته به عنوان سلطان نگین‌های جواهر معرفی نموده و به عنوان نگین تراشیده و یا نتراشیده در زیور آلات مورد استفاده قرار گرفته شده است.
طی دوره تاریخی ، الماس در بیشتر زمانها ، برجسته‌ترین مقام را به عنوان پرطرفدارترین گوهر داشت. اما در میان پیشینیان ، گوهر کمیابی بوده است. پلینی در سال 100 پس از میلاد اظهار می‌دارد که الماس با ارزش‌ترین گوهر سنگها است، اما فقط پادشاهان آن را می‌شناسند. ارزش بالای الماس حاصل سختی بالا ، جلای درخشان و پراکنش بالای آن ( که در آن برق رنگهای طیفی ایجاد می‌کند ) است. افزون بر این ، در اسیدها با قلیاها کاملا انحلال ناپذیر است. به دلیل همین مقاومت است که به آن adamas ( از واژه‌ای یونانی به معنای شکست‌ناپذیر ) گفته می‌شد که بعدها واژه Diamond به معنی الماس از آن گرفته شد.

معروفترین الماسهای قدیمی ، الماس کوه نور بوده که پس از تراش مجدد ، وزن آن به 108.83 قیراط رسید و اکنون جزو گوهرهای تاج پادشاهی بریتانیاست. الماس مغول کبیر به وزن 180 قیراط که به تفصیل توسط تاورنیه تاجر معروف فرانسوی در اواسط سده هفدهم توصیف شده پس از تاراج دهلی در سال 1739 ناپدید شد. الماس آبی امید ( به وزن 45.52 قیراط ) که تاریخی طولانی از تراژدی و مصیبت به همراه داشته ، اکنون جایی را در وسط مجموعه گوهرهای موسسه اسمیتسونین واشنگتن دی‌.سی اشغال می‌کند. بزرگترین الماس گوهری دنیا به نام کولینان به وزن 3106 قیراط در سال 1905 در آفریقای جنوبی کشف شد.

بریل

رنگ : زرد طلایی، زرد مایل به سبز، زرد صورتی، سبز زمردی، سفید و بی‌رنگ
میزان شفافیت : شفاف تا نیمه‌شفاف
سختی : 7/5
این کانی شکستگی صدفی دارد. بریل در مقابل فشار حساس بوده و به راحتی می شکند و بر اساس رنگ به نامهای مختلفی خوانده می شود، از جمله :
آکوامارین Aquamarine : بریل آبی‌ و شفاف
زمرد Emerald : بریل سبز پررنگ و شفاف
کانی بریل به عنوان یک گوهر به صورت بلورهای شفاف به رنگهای گوناگون یافت شده و به هر کدام از آنها نامی داده می‌شود. گوشنیت نوع بی‌رنگ ، مورگانیت نوع صورتی ، آکوامارین نوع سبز آبی فام و بریل طلایی نوع زرد آن است. این بریلها ، گوهرهای زیبایی هستند و فقط گونه سبز پر رنگ آن یعنی زمرد ، به عنوان یک سنگ قیمتی رده بندی می‌شود. از روزگار باستان ، ارزش زیادی برای زمرد قائل بودند و امروزه نیز ارزش آن می‌تواند مساوی یا حتی بالاتر از الماس یا یاقوت باشد.

سختی : 9
وزن مخصوص : 3/97 ـ 4/05
کلیواژ : ندارد
سیستم کریستالی : هگزاگونال
شفاف : مات، نیمه شفاف، شفاف
میزان ضریب : 1/774 ـ 1/776
شکست نور با پدیده چند رنگی : قوی‌، زرد، قرمز، قرمز بی‌رنگ
اسم یاقوت سرخ (Ruby) از کلمه لاتین رومبؤس (Rubeus) به معنای سرخ گرفته شده است. حدود سال 1800 میلادی یاقوت سرخ و یاقوت کبود را جزء کانیهایی از گروه کرندوم شناسایی کردند. تا این تاریخ اسپینل قرمز Red spinel و گارنت قرمز را نیز به اشتباه کانیهایی با ترکیب شیمیایی مشابه با یاقوت سرخ می‌پنداشتند. فلز رنگ‌ساز یاقوت سرخ کرندوم است. سایه‌های قهوه‌ای موجود در رنگ بعضی یاقوت‌های سرخ به علت وجود مقدار بسیار ناچیزی فلز آهن در ترکیب شیمیایی آن می‌باشد. رنگ یاقوت‌های سرخ استخراج شده از معادن مختلف متفاوت بوده و مشخصه مکان بخصوصی نیست و بدین جهت مشکل بتوان با توجه به رنگ مکان استخراج یاقوت سرخ را تعیین نمود. تنها به کمک دستگاههای خیلی پیشرفته می‌توان یاقوتهای طبیعی را از نوع مصنوعی امروزی آن تشخیص داد.

این گوهرها که گونه‌هایی از کرندم هستند، از روزگار باستان ارزش بسیار زیادی داشته و هرماه با الماس و زمرد به عنوان با ارزشترین گوهرها در نظر گرفته می‌شدند. نام ruby ( یاقوت سرخ ) از واژه لاتین Rubber به معنی سرخ گرفته شده است و Sapphir ( یاقوت کبود ) نیز از واژه لاتین Sapphires به معنی آبی گرفته شده و در آغاز به همه گوهر سنگهای آبی اطلاق می‌شد. امروزه تمامی کرندومهای گوهری به استثنای رنگ سرخ آن را سافیر می‌نامند. اما رنگ آن نیز بیان می‌شود برای مثال : سافیر زرد ، سافیر ارغوانی و غیره. در هر حال ، در تجارت گوهر ، سافیر به گونه آبی آن گفته می‌شود. یاقوتهای سرخ ، سایه‌های مختلفی از سرخ دارند، اما یاقوتهای سرخ سیر ( که به خون کبوتری معروف است ) بیشترین ارزش را دارد. گوهر سنگهای بی‌عیب با این رنگ به ندرت وزنی بیش از سه قیراط دارند و سنگهای با وزن بیش از 10 قیراط بی‌نهایت کمیاب است.

عقیق سلیمانی (اپال)
فرمول : Si2O-nH2O
رنگ : رنگهای آن بسیار متغیر است.
میزان شفافیت : نیمه شفاف
سختی 5 تا 6
درخشش و بازی رنگ زیبای این ماده که به رنگهای قرمز، نارنجی، سبز و آبی در زمینه‌ای به رنگ سفید، آبی شیری، زرد و یا سیاه است سبب گردیده اوپال جزء جواهرات گرانبها به شمار رود.
بر اثر گذشت زمان و گرما، اوپالها مقداری از آب خود را از دست می‌دهند که منجربه کم شدن درخشش و بازی رنگ آنها می‌گردد جهت ترمیم، این گونه اوپالها را به مدت چندین روز به روش ویژ‌ه‌ای در زیر آب در خلاء قرار می‌دهند تا اینگونه معایب برطرف گردند.
نام این کانی از واژه اوپالا upalla به زبان هندی یا سانسکریت که جهت نامیدن سنگ بها دار به کار می‌رود گرفته شده است.

Opal

اپال قیمتی فاقد سختی بالا ، شفافیت و درخشندگی بسیاری از گوهرهای مهم دیگر است، اما حتی بدون این خواص نیز ارزش بالایی دارد. ارزش بالای اپال قیمتی ، خاصل زیبایی ظریف ناشی از نمایش درونی رنگهای براق در آن است. اپال قیمتی ، نامهای مختلفی دارد مانند اپال سیاه ( که بازی رنگ سیاه درخشانی از درون آن خارج می‌شود ) و اپال آتشی که در آن زمینه‌ای نیم شفاف ، رنگهای سرخ تا نارنجی ایجاد می‌کند ) مجاریهای زیبایی روی اپال انجام شده است اما به صورت گوهر ، محدب تراشیده می‌شود.

یشم Jade

واژه یشم ( ژاد ) به دو کانی متفاوت اطلاق می‌شود: ژادئیت ( یک نوع پیروکسن ) و ترمولیت + اکتینولیت ( نوعی آمفیبول که نفریت هم نامیده می‌شود). این دو کانی بسیار سفت بوده و به طور کلی رنگی سبز دارند.

کریزوبریل
رایجترین کریزوبریلها با سایه‌های زرد ، سبز یا قهوه‌ای یافت می‌شوند. سختی بالای این کانی ( 8.5 ) شفافیت و رنگ دلپذیر آن باعث شده که کریزوبریل گوهر مطلوبی شود. در هر حال گونه کمیابتر آن یعنی چشم گربه و الکساندریت معروفتر و با ارزشتر است.

توپاز

رنگ : بی‌رنگ، زردمایل به قهوه‌ای، آبی روشن، صورتی مایل به قرمز، سبز روشن
میزان شفافیت : شفاف تا نیمه‌شفاف

سختی : ۸
این کانی رخ کامل، شکستگی صدفی و خاصیت فلورسانس ضعیف دارد.
به دلیل داشتن کیلواژ (رخ) بسیار خوب به سختی تراش داده می‌شود و چون احتمال تورق دارد در زمان سوار کردن بر روی پایه فلزی باید دقت زیادی نمود همچنین باید توجه نمود که اسیدسولفوریک باعث تخریب شیمیایی آن می‌شود.
توپاز صورتی مرغوب‌ترین، انواع توپاز است در اثر حرارت زیاد می‌توان توپاز زرد را به رنگهای صورتی، آبی و یا بی‌رنگ درآورد.

در گذشته بسیاری از کانیهای زرد و یا قهوه‌ای و حتی سبز رنگ جواهری را توپاز می نامیدند.
قرنها بود که در مورد کاربرد نام توپاز اشتفاههایی رخ می‌داد که البته هنوز هم بین گوهرسازان و عامه این اختلاف وجود دارد. بدون شک پیشینیان این واژه را برای اولیوین گوهری یعنی زبرجد به کار می‌بردند که از جزیره زبرجد در دریای سرخ به دست می‌آمد. در بیشتر مواقع توپاز ، بی‌رنگ بوده اما می‌تواند صورتی ، سرخ ، نارنجی ، سبز فام ، آبی کمرنگ یا قهوه‌ای نیز باشند. افزون بر این ، برخی توپازهای بی‌رنگ را می‌توان با تابش دهی و سپس گرما دادن به رنگ آبی دریایی سیر در آورد. بیشتر این توپازها از برزیل که منشا بیشتر توپازهای قیمتی می‌باشد به دست آمده است.

کوارتز

کوارتز به دلیل کمیابی یا ارزش بالا در فهرست کانیهای گوهری مهم قرار نگرفته است، بلکه قرار گرفتن آن در این لیست به دلیل گونه‌های متداول و فراوان گوهری آن است. کوارتز به احتمال زیاد نخستین کانی‌ای بود که انسان اولیه از آن برای تزئین خود استفاده کرد و از آغاز تاکنون جای خاصی در میان دیگر گوهرها به خود اختصاص داده است. دست کم نیمی از 12 گوهر سنگ بکار رفته در زره کاهن اعظم گونه‌هایی از کوارتز بوده‌اند.

فیروزه Turquoise

رنگ : آبی، آبی مایل به سبز
سیستم تبلور : تری‌کلینیک
ضریب شکست : 1/65-1/61
این کانی از هزاره دوم قبل از میلاد در ایران به عنوان سنگ زینتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در زمان داریوش آن را ?اخشائین? می‌نامیدند و در تزئین کاخها از آنها استفاده می‌شده است. در دوره ساسانی به آن ?پرنک، پروجک یا پیزوزاگ? می‌گفتند و در تهیه انگشتر و گوشواره و ظروف درباری به کار برده می‌شده است.
این کانی در میان اروپائیان از گذشته‌های دور به نام ?توراکواز? یعنی سنگ ترکی شناخته شده است. علت این نامگذاری حمل فیروزه ایران از طریق ترکیه به مصردر زمانهای قبل بوده است. رنگ آن آبی، آبی سبز است. انواع آبی رنگ آن اصطلاحاً ?آبی تخم سینه‌سرخی? نامیده می‌شود. تبدیل رنگ آن از آبی به سبز را به دلیل کاهش یافتن آب آن می دانند. سختی آن کمتر از 6 است و ضریب شکست آن 1/61 و 1/65 می‌باشد.
پیدایش: مرغوب‌ترین فیروزه جهان از کانسار فیروزه نیشابور در ایران بدست می‌آید. قطعات فیروزه در این معادن با خمیره لیمونیتی به هم متصل شده‌اند. فیروزه این معدن فشرده و دارای وزن مخصوص 2/79 می‌باشد.
در ایران: درشمال شرقی شهر بابک کرمان، کوه‌های کاشمر در جنوب مشهد و اطراف دامغان شمال شرقی کرمان، تفت در جنوب یزد و اطراف طبس گزارش داده شده است.

مرغوب‌ترین فیروزه جهان از کانسار فیروزه نیشابور در ایران بدست می‌آید.قطعات فیروزه در این معادن با خمیره لیمونیتی به هم متصل شده‌اند.

فیروزه گوهری است باستانی که ارزش آن به دلیل رنگ آن می‌باشد. قدیمی‌ترین معادن فیروزه در سرابیت الخادم در شبه جزیره سینا واقع بوده که زمان آن به 4000 سال پیش از میلاد باز می‌گردد و بدون شک فیروزه‌های گردنبند ملکه زر ( Queenzer ) ملکه سلسله اول مصر ، از این مکان فراهم شده است.

الیوین olivine

رنگ : زردطلایی، سبز، سبز ، زیتونی تا قهوه‌ای
میزان شفافیت : شفاف
سختی : 6/5 تا 7

گونه سبز زیتونی و گوهری الیوین ، امروزه به عنوان پریروت ( زبرجد ) شناخته می‌شود، اما تا همین اواخر به آن کریزوتیل ( مترادف الیوین ) و زمرد شب گفته می‌شد.

زیرکن

در فارسی آن را بنفش، زرگون، زرغون و ……… می‌نامیدند.
فرمول ZrSio4
رنگ : معمولاً بی‌رنگ و یا دارای ته‌رنگ قرمز است ولی به رنگهای خاکستری، سبز، سرخ و حتی زرد و نارنجی نیز دیده می‌شود.

میزان شفافیت : معمولاً نیمه‌شفاف در برخی موارد شفاف است.
سختی : 7/5
‌شکستگی صدفی و پلی‌کروشیم و فلورسانس ضعیف دارد.
به دلیل درخشش فوق‌العاده و قدرت زیاد در شکست و پراکنده نمودن نور مورد توجه است.
بلورهای این کانی بسیار ترد و شکننده‌اند و گوشه‌های نگین تراشیده شده این کانی بسیار آسیب‌پذیر است. وجود مواد رادیواکتیو در بلور به مرور آن را کدر و مات می‌کند.
زیرکن زرد را لعل سنبلی می‌نامند که گرانبهاترین انواع آن است. انواع بی‌رنگ بریل اصطلاحاً برلیان ماتا نامیده می‌شود.
زیرکن گوهری شرقی است که قرنهای زیادی است که از شنهای گوهردار سریلانکا و هندوستان و چین به دست می‌آید. در این مناطق به صورت بلورهای آبرفتی به رنگهایی با سایه سرخ یا قهوه‌ای بازیافت می‌شد، اما می‌تواند به رنگ سبز ، خاکستری یا بی‌رنگ نیز باشد.
http://polyps.persianblog.ir/