زیرکن

ویژگیهای زمین شناسی و توصیفی

زیرکن از روزگاران بسیار کهن شناسایی شده و به دلیل ویژگی های نوری بسیار جالب آن مانند قدرت زیاد شکست و پراکندگی نور و درخشش بیش از حد و دارا بودن حالت شعله آتش به فراوانی مورد توجه بوده است.
بلورهای زیرکن بسیار شکننده و تردد هستند و در برابر فشار و ضربه به آسانی خرد می شوند. گوشه های نگین تراشیده شده از این کانی بسیار آسیب پذیر است و هنگام حمل بایستی هر نگین را جداگانه بسته بندی نمود. بلورهای زیرکن که دارای گرانی ویژه بالا و درخششی ممتاز هستند به نام زیرکن های ممتاز خوانده می شوند. وجود سازنده های پرتوزا مانند اورانیوم در زیرکن، به دلیل ویران گری این پرتوها سبب دگرگونی هایی گسترده در شبکه بلورین و در نتیجه ویژگیهای فیزیکی آن می شود و سرانجام بلور زیرکن حالت شفافیت خود را به طور کامل از دست می دهد و به مرور زمان مات و کدر می شود.
در طبیعت بلورهای زیرکن به رنگهای خاکستری مایل به قهوه ای و یا قرمز مایل به قهوه ای فراوانی یافت می شوند. اما بلورهای بی رنگ بسیار کمیابند. در کشورهای جنوب قاره آسیا گونه های قهوه ای رنگ زیرکن به وسیله بالا بردن دما تا نزدیک ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتی گراد به زیرکن بی رنگ و یا آبی رنگ تبدیل می شوند.
رنگهای پدیدآمده پایدار نیستند به ویژه در برابر پرتوهای فرابنفش و پرتوهای خورشید به تدریج تغییر رنگ می دهند. بلورهای زیرکن بی رنگ را تراش برلیان می دهند و بلورهای نگین را بیشتر با تراش زمردی می پیرایند. نگین های زیرکن سبز رنگ بسیار نادرند و از این رو کانون توجه گوهر دوستان و مجموعه داران می باشند. گونه های نگین مصنوعی زیرکن کمیاب و از جنبه علمی بسیار مورد توجهند.
گونه های زیرکن بی رنگ گاهی به اسم برلیان ماتارا به بازار فرستاده می شود. بلور زیرکن از هر رنگی، به جز رنگ سبز آن، دارای شکست دو گانه قوی است و به این وسیله می توان آنها را به آسانی تمیز داد. زیرکن ممکن است با آکوامارین، کاسیتریت، کریزوبریل، هسونیت، یاقوت کبود، سین هالیت، اسپینل مصنوعی، اسفن، توپاز، تورمالین و ایدوکراس اشتباه شود.

چگونگی و مکان پیدایش

زرکن از کانی های فرعی مهم و بسیار گسترده همه سنگهای آذرین است که به ویژه در گونه های پر سیلیس، مانند گرانیت، گرانودیوریت، سینیت، و مونزونیت فراوان است. در سینیت های نفلین دار به فراوانی یافت می شود. در سنگهای آهکی بلورین، گنایسها و شیستها نی وجود دارد. به سبب ترکیب شیمیایی پایدار آن، کانی فرعی مهم بسیاری از آبرفت هاست. زیرکن بیشتر به شکل دانه های گرد و بیشتر همراه زر در ماسه های ساحلی و رودخانه ای یافت می شود.

پیدایش در ایران

در برخی از آپلیت هایی که توده گرانیتی الوند را در دره عباس آباد قطع می کنند، بلورهای زیرکن با چشم غیر مسلح قابل تشخیص است. گمان می رود که زیرکن ریشه ایرانی داشته باشد. دلایل موجود عبارتند از:
۱- بلورهای زیبای زیرکن رنگ زرد و همسان زر دارند و در فارسی به آن زرگون گفته می شود. زرگون از ایران به کشورهای دیگر رفته و این نام در زبانهای دیگر به زیرکن تبدیل شده است.
۲- کلمه زیرکن از ده زریگان گرفته شده است، مکانی که اینک نیز در آن این کانی بدست می آید. در گرانیت زریگان بلورهای زیرکن شایسته یافت می شوند و این مکان می تواند به عنوان استعدادی اقتصادی برای زیرکن مطرح باشد. البته می توان چنین هم تصور کرد که ده زریگان همان زیرکان بوده است. سپس تغییر تلفظ داده و به زریکان و زریگان تبدیل شده است. چون در پایین دست کانسار قرار گرفته و بدین سبب زیرکان نام گرفته است.
۳- در بزمان واقع در استان سیستان و بلوچستان، گرانیتی وجود دارد که دارای دانه های زیرکن می باشد.

پراکندگی جهانی

زیرکن کانی معمولی است که در تمامی سنگ های آذرین دنیا پیدا می شود.زیرکن های با درجه کیفیت گوهر در گراولهای سریلانکا،برمه وتایلند دیده می شوند.بهترین نوع آن با بلورهای قرمز در فرانسه،با بلورهای قهوه ای در نروز ونزدیک به سفید در اطراف تانزانیا دیده می شوند.زیرکن گوهرنشان همچنین در استرالیا یافت می شوند.
http://www.gsi.ir/