قدمت بیشتر شهاب سنگها به کهن ترین دوران منظومه شمسی میرسد. شهاب سنگها قدیمیترین اجسام موجود در سیاره زمین به شمار میروند؛ آنها علی رغم سن زیادشان نسبت به محیط سیاره زمین بسیار آسیب پذیر هستند: آب، نمک و اکسیژن به محض برخورد شهاب سنگها به زمین، به آنها هجوم میآورند و باعث فرسایش آنها میشوند. به تغییراتی که روی سطح زمین به شهاب سنگها وارد میشوند فرسایش میگویند. به منظور برآورد میزان تغییراتی که به یک شهاب سنگ وارد میشود، چندین شاخص کیفیتی فرسایشی روی نمونه شهاب سنگهای یافت شده در قطب جنوب و نیز نمونههای بیابانی به کار رفته اند. شناخته شده ترین مقیاس سنجش میزان فرسایش که در مورد شهاب سنگهای کندریتهای معمولی به کار رفته است از «W0» (وضعیت طبیعی و بدون تغییر) تا «W6» (تغییرات شدید) متغیر است. در سال ۱۹۹۳، شهاب سنگ شناسی به نام F. Wlotzkaاز مؤسسه «مکس پلانک» در شهر «ماینتس» واقع در آلمان مقیاسی برای سنجش میزان فرسایش در شهاب سنگهای کندریت معمولی ابداع کرد. او شش درجه برای میزان فرسایش روی قسمتهای صیقل داده شده و قسمتهای باریک در نظر گرفت و هفت وضعیت فرسایشی از شدت کم به زیاد را با نماد W0 تا W6تعیین کرد.
روشهای زیادی برای جلوگیری از فرسایش شیمیایی شهاب سنگها، به ویژه شهاب سنگهای آهنی ابداع شده اند. برای مثال، در یکی از روشها، پس از قلم زدن ورقه ای از یک شهاب سنگ آهنی برای مشخص کردن نقوش «ویدمن اشتاتن» روی آن (نقوش بلورهای بلند آهن و نیکل) و با استفاده از اسید نیتریک رقیق، نمونه را از لحاظ شیمیایی خنثی میکنند. سپس آن را با آب میشویند، در کوره قرار میدهند تا آب آن گرفته شود و در الکل ۹۹ درصد میخیسانند تا کاملاً خشک شود. در مرحله پایانی آن را با لایه ای از اکریلیک پرداخت میکنند تا در مقابل هوازدگی حفظ شود.
بیشتر شهاب سنگهای مشاهده شده در زمانی پس از سقوط، یعنی هنگامیکه دیگر روی زمین افتاده اند کشف میشوند، نه در زمانی که در حال سقوط به زمین هستند. بنابراین، ممکن است هزاران سال در معرض عناصر طبیعی و شیمیایی قرار گرفته باشند. واکنشهای شیمیایی عمده که در شهاب سنگها رخ میدهند ترکیب با اکسیژن، ترکیب با آب و انحلال هستند. با گذشت زمان، کانیهای تازه ای هم به وجود میآیند. لایه بیرونی تیره یا سیاه یک شهاب سنگ میتواند به مرور زمان به قهوه ای متوسط تغییر رنگ دهد، چون آهن موجود در آن در اثر اکسید شدن به کانی فرسایش یافته جدیدی مانند «گوتیت» تبدیل میشود. کانیهایی مانند «الیوین» (سنگ قیمتی زبرجد) و «فلدسپات» که در ساختار شیمیایی شهاب سنگ موجود هستند نیز به کانیهایی شبیه به خاک رس تبدیل میشوند. شهاب سنگهای آهنی به طور خاص مستعد زنگ زدگی در امتداد ورقههای «کاماسیت» (آهن با میزان نیکل کم) هستند.
در شهاب سنگهایی از جنس سنگی که در معرض فرسایش شدید قرار گرفته اند اغلب پوسته ای ضخیم جایگزین پوسته بیرونی ذوب و جامد شده، میشود. برای مثال روی سطح بیرونی دو شهاب سنگ از منطقه گلدبیسین در ایالت آریزونای ایالات متحده، اثرات فرسایش به خوبی نمایان بود. یکی از آنها در حالی که حدود ۱۶ سانتی متر در زمین فرو رفته بود کشف شد. در اثر فرسایش، به جای پوسته گداخت و سرد شده آن یک پوسته ضخیم تشکیل شده بود. در شهاب سنگ دوم به دلیل این که در زمین فرو نرفته بود، لایه گداخته و سرد شده بیرونی همچنان سیاه و نازک مانده بود.
فرسایش شیمیایی میتواند پوسته بیرونی یک شهاب سنگ را در کمتر از چند قرن از آن جدا کند. پوسته گداخته بیرونی یکی از دو شهاب سنگ گلد بیسین که در اثر فرسایش تغییر زیادی کرده است طی ۱۲هزار سال از بین خواهد رفت.درون بیشتر شهاب سنگهای کندریت معمولی دانههای فلزی نیکل-آهن وجود دارند که به طور یکدست توزیع شده اند.
این دانهها به سرعت درون شهاب سنگ اکسید میشوند که در نتیجه آن تکههایی از لیمونیت در شهاب سنگ تشکیل میشوند. کانی لیمونیت، اکسید آهن هیدرات شده بی شکل (زنگ آهن) است که به خوبی کانیهای اولیه مانند الیوین و پیروکسین را زنگ زده میکند.
*رزیتا ابراهیمی
http://www.ettelaat.com
دیدگاهها بسته شدهاند.