توپاز

ویژگیهای زمین شناسی و توصیفی

توپاز در حقیقت کانی قسمتی است که در زیورآلاتی چون دست بند،گردبند،مدال وبه عنوان نگین انگشتری به کار می رود.در موزه ها وکلکسیون ها نگهداری می شوندونوع مرغوب آن را سیلان می گویند.
به دلیل ویژگیهای نوری ،این کانی در صنعت نیز کاربرد دارد.هر چند کاربری آن به عنوان سنگ زینتی بسیار شایان توجه این کانی در صنعت نیز کاربرد دارد.هر چند کاربری آن به عنوان سنگ زینتی بسیار شایان توجه تر از کاربری صنعتی آن می باشد.
نام این کانی ریشه در زبان سانسکریت داشته واز کلمه توپاز (topas) که به معنای آتش می باشد گرفته شده است.برخی از محققین اعتقاد دارند نام آن از جزیره ای که در گذشته توپازوس،نام داشته واکنون سست جان ویا زبیرگت خوانده می شود و در دریای سرخ قرار دارد،گرفته شده است.کانی توپاز احتمالاً در زبان عربی با نام زبرجد ودر زبان پارسی احتمالاً گرکند نامیده می شود .

خاستگاه زمین شناسی توپاز

این کانی معمولاً به صورت تک بلور دیده می شود وتوده های بلورین دانه ریز یا درشت آن به وفور یافت می شود.در حقیقت محل اصلی پیدایش توپاز پگماتیت های وابسته به توده های نفوذی اسیدی تا متوسط می باشد ودر پگماتیت هایی که غنی از مواد فومرولی هستند این کانی بهتر تشکیل می شود. توپاز از سیالهای فلئوداری تشکیل می شود که در طی مراحل پایانی انجماد سنگهای آذرین سیلیسی منشاء گرفته اند.توپاز در کاواک های گدازه های ریولیتی وپگماتیت های گرانیتی به ویژه در انواع قلع دار و رگه های هیدروترمالی نیز یافت می شود و کانی های همراه آن تورمالین،بریل، کاستریت ،کوارتز،میکا،فلدسپات،آپاتیت،بروکسیت،فلوریت وکانی های تنگستن می باشد.فلزات رنگ زا در توپاز در انباشته های مختلف متفاوت است.

توپاز و جواهر سازی

برخی نمونه های توپاز به دلیل رنگهای زیبا، درخشندگی بالا، شکل کامل و از همه مهمتر تراش هنرمندانه و زیبای بلور بسیار جذاب می باشند. نگین توپاز معمولا با تراش زمرد گونه یا تراش قیچی وار مزین می گردد و نگین های توپاز بی رنگ با فرم تراش برلیانی تهیه می گردند. توپازها دارای ناخالصی های مختلف و زیادی هستند. پاره ای از این ناخالصی ها عبارتند از: آپاتیت، آکوامارین، بریل، برازیلیانت، کریزوبریل، سیترین، برلیان، فلوریت، کنزیت، اورتوکلاز، یاقوت سرخ و کبود، تورمالین و زیرکن.
بلور توپاز به دلیل رخ کامل به سختی تراش داده می شود، زیرا احتمال تورق آن وجود دارد و جلا دادن نگین های تراشیده شده و سوار کردن آنها بر روی پایه های فلزی مهارت و دقت هنرمندان جواهر ساز را نیاز دارد.
معروفترین توپاز یک نمونه به نام براگانزا می باشد که به وزن ۱۶۴۰ قیراط جزء جواهرات تاج پادشاه کشور پرتقال است و تا مدتها تصور می شد که یک برلیان بسیار درشت و بی نظیز باشد. نمونه زیبایس دیگری از توپاز در مجموعه گنجینه سبز (از مهمترین کلکسیونهای جواهرات) در شهر درسدن (Dresden) آلمان وجود دارد که در نوع خود بی نظیر است. در موزه اسمیت زونیت واشنگتن نیز نگین های تراشیده بسیار زیبایی به معرض نمایش گذاشته شده است.

نگهداری توپاز

همچون سایر سنگهای قیمتی باید از توپاز در برابر خراشیده شدن و برخورد با اجسام نوک تیز محافظت کرد. همچنین باید از تماس آن با اسید سولفوریک که باعث تخریب شیمیایی کانی می شود جلوگیری کرد. توپاز را نباید در درجه حرارت های بالا قرار داد به عنوان مثال از قرار دادن توپاز در نزدیکی دستگاههای گرمایش باید اجتناب نمود. هیچ گاه نباید توپاز را در منزل با مواد پاک کننده آلتراسونیک تمیز نمود. بهترین روش برای تمیز نمودن توپاز در منزل شستشوی آن با آب گرم و صابون است.

توپاز در عقاید ملل جهان

توپاز آبی موجب از بین رفتن آلام و دردهای جسمانی می شود. قرار دادن آن درون رختخواب، خوابی بدون کابوس و با آرامش را متضمن می شود. گذشتگان معتقد بودند که توپاز دمای آب در حال جوش را کنترل می کند و نیز غضب و خشم را به آرامش مبدل می سازد.
در قرون وسطی توپاز به طبقه اشراف و روحانیون تعلق داشت. در قرن سیزدهم اعتقاد بر این بود که شخصی که دارای توپاز با شاهین حکاکی شده بر روی آن باشد لطف پادشاه شامل حالش خواهد شد. همچنین در گذشته بر این باور بودند که توپاز قدرت ذهنی را افزایش و موجب دانایی و فراست شده و بیماریهای روحی را مداوا می کند.

پراکندگی جهانی

توپازها در حفره های سنگهایی مانند گرانیت یا ریولیت ودر دایکهای پگمانیتی موجود است.توپازهای قهوه ای – شرابی در برزیل وجود دارد که بر اثر گرما می تواند به سنگ صورتی جذابی تبدیل شود.توپازهای آبی وسفید نیز در برزیل وجود دارد.از دیگر مناطقی که توپاز در آنها مشاهده می شود تاسمانیا کوئیزلند،روسیه ،اکثر کشورهای آفریقایی ،سریلانکا،برمه و ژاپن است.توپازهای با درجه کیفیت پایین، در ایرلند شمالی وکوه های اسکاتلند و سواحل انگلستان قابل مشاهده است.
http://www.gsi.ir/