مقدمه

توده‌های آذرین بر حسب اینکه در اعماق و یا در سطح زمین انجماد حاصل کرده‌ باشند. شکلهای مختلفی بخود می‌گیرند.

شکل توده‌های آذرین نفوذی

در این حالت ماگما در اعماق زمین می‌گردد. اکثریت اوقات سنگهای درونگیر توده نفوذی سنگهای رسوبی و یا دگرگونی هستند. بنابراین دارای چینه‌بندی می‌باشند.

• سیل‌ها :
  سیل توده نفوذی لایه‌ای شکلی است که نه موازات چینه‌بندی طبقات رسوبی و یا موازی با شیستوزیته سنگهای دگرگونی تزریق شده‌ باشد. سیلها ممکن است قائم ، مایل یا افقی باشند.
• لاکولیت‌ها :
  لاکولیت‌ها توده‌های نفوذی عدسی شکلی هستند که با سنگهای درونگیر هم شیب می‌باشند. معمولا قطر لاکولیت‌ها در حدود چند کیلومتر و ضخامت آنها در حدود یک کیلومتر است. بطوری کلی نسبت طول به ضخامت در سیلها بیشتر از ۱۰ ولی در لاکولیت‌ها کمتر از این عدد می‌باشد.
• بیسمالیت : لاکولیتی است که قسمتی از سنگ پوششی آن به طرف بالا جابجا شده ‌است.

• فاکولیت :
  در این نوع توده آذرین ماده مذاب فضای کم ‌فشار بین طبقات چین‌خورده را در امتداد لولاهای چین پر می‌کند، بنابراین فاکولیتها در قله تاقدیس‌ها یا در قعر ناودیس‌ها جایگزین می‌شوند.
• لوپولیتها : لوپولیتها توده‌های نفوذی پیاله ‌مانند هستند که با طبقات درونگیر خود هم‌شیب می‌باشند.
• دایک‌ها :
  دایک‌ها توده‌های نفوذی لایه‌ای شکل هستند که طبقات سنگ درونگیر خود را قطع کرده‌اند. ضخامت دایکها بین چند سانتیمتر تا چند متر و طول آنها بین چند متر تا چند ده کیلومتر متغیر است. دایکهای موازی با یکدیگر را اصطلاحا یک دسته دایک می‌نامند.

  دایکهای شعاعی توده‌های نفوذی لایه‌ای شکلی هستند که در گسل‌های شعاعی اطراف مراکز عظیم آتشفشانی تزریق شده‌اند. دایکهای مخروطی در گسل‌های حلقوی سقف مخازن ماگمایی جایگزین می‌شوند. این دایک‌ها متحدالمرکز بوده ، راس آنها به طرف مخزن ماگمایی و قاعده آنها بطرف بالا قرار می‌گیرد، به این دایکها حلقوی نیز می‌گویند.

• باتولیت‌ها : باتولیت‌ها ، توده‌های آذرین نفوذی بسیار بزرگی هستند که قطر آنها بیش از ده کیلومتر و متناسب با عمق افزایش می‌یابد.
• استوک‌ها : استوک به باتولیتهای کوچک گفته می‌شود.

شکل توده‌های آذرین بیرونی (آتشفشانی)

توده‌های آذرین بیرونی شامل مخروط آتشفشان ، گدازه‌ها و مواد تخریبی آتشفشانی یا آذر آواری است.

• مخروط آتشفشان :
  مخروطهای آتشفشانی از گدازه یا مواد آذر آواری و یا از هر دو تشکیل شده‌اند. در امتداد مخروط آتشفشان مجرای خروج گدازه به نام دودکش قرار گرفته‌است. در راس مخروط آتشفشان ، دهانه آتشفشان قرار دارد که معمولا در این محل چاله‌ای به نام کواتر بوجود می‌آید.

• تقسیم‌بندی مخروط‌های آتشفشانی از لحاظ شکل و آرایش ظاهری
  • مخروط ساده
  • مخروط‌های متحدالمرکز
  • مخروط‌های خطی
  • مخروط‌های شعاعی
• شکل گدازه‌های آتشفشانی :شکل گدازه‌های آتشفشانی به ترکیب شیمیایی و حرارت گدازه بستگی کامل دارد. و شامل انواع زیر می‌باشد.
  • شکل گدازه‌های اسیدی :
    گدازه‌های اسیدی به علت غلظت زیاد معمولا بصورت گنبد در دهانه آتشفشان منجمد می‌گردند. گاهی گدازه بصورت استطاله‌ای از حدود گنبد خارج می‌گردد که در این صورت دم – کوله نامیده می‌شود.
  • شکل گدازه‌های حد واسط :
    گدازه‌های حد واسط به سبب درصد کم سیلیس نسبت به گدازه‌های اسیدی ، غلظت یا گرانروی کمتری داشته ، با جریانی کند و آرام از دهانه آتشفشان فاصله گرفته ، بطرف مناطق پست اطراف آتشفشان سرازیر می‌گردند. این نوع گدازه‌ها نزدیک دهانه آتشفشان دارای ضخامت بیشتری هستند تا مناطق دورتر از دهانه آتشفشان.
  • شکل گدازه‌های باریک :
    گدازه‌های باریک هفت درصد کم سیلیس و حرارت زیاد دارای گرانروی کمتری هستند. از این رو گدازه‌های بازالتی می‌توانند بر روی زمین‌ها مسطح و افقی نیز جریان یافته با ضخامتی تقریبا یکسان پخش شوند.http://daneshnameh.roshd.ir