نگاهی به دورترین سیاره های منظومه شمسی

دوردست ترین سیاره منظومه خورشیدی در هفت میلیارد کیلومتری خورشید قرار دارد. این سیاره کوچک در اعماق منظومه خورشیدی ما قرار دارد. سیاره «پلوتون» که در دورترین فاصله خود از خورشید ۷ میلیارد کیلومتر از آن فاصله دارد زاویه مداری متفاوتی نسبت به دیگر سیارات دارد. مدار تمامی سیارات منظومه خورشیدی تقریباً موازی با خورشید است اما مدار پلوتون در حدود ۴۰ درجه از مدار دیگر سیارات به دور خورشید، دارای انحنا است. کمترین فاصله پلوتون با زمین چهار میلیارد و سیصد میلیون کیلومتر است. آخرین سیاره منظومه خورشیدی «پلوتون» به دلیل فاصله بسیار زیادی که با زمین دارد تا سال ۱۹۳۰ کشف نشده بود تا اینکه در همین سال ستاره شناس بیست و چهار ساله ای به نام «کلاید تومبا» آمریکایی توانست آن را در رصدخانه ای که خود ساخته بود رصد کند. تومبا از چندین سال قبل در رصدخانه خود به جست وجوی نهمین سیاره منظومه خورشیدی بود. او با مقایسه منظم بیش از هزار صفحه عکاسی که در فواصل زمانی مختلفی گرفته شده بود به دنبال سیاره ای می گشت که از صفحه ای به صفحه دیگر در میان انبوه ستاره ها حرکت می کرد. پیش از آن در سال ها قبل «پرسیوال لاول» که در رصدخانه خود به دنبال آدم مریخی ها در این سیاره می گشت پس از آنکه متوجه شد جست وجویش بی نتیجه است شروع به جست وجوی نهمین سیاره منظومه خورشیدی کرد که پیش از آن وجودش پیش بینی شده بود.
•ویژگی های پلوتون
پلوتون کره ای یخ زده مملو از یخ و سنگ است که احتمال داده می شود سطح آن را برفی از جنس گاز متان یخ زده پوشانده باشد. سیاره پلوتون از سه قسمت تشکیل شده است. در بیرون سیاره جو رقیق متان و نیتروژن وجود دارد و سپس گوشته یخی و در مرکز سیاره هسته سنگی بزرگی که بخش اعظمی از ساختار پلوتون را تشکیل می دهد دربر می گیرد. مدار پلوتون بیضی بسیار کشیده شده ای است که مدار نپتون را قطع می کند و به همین دلیل در برخی از زمان ها از مدار نپتون می گذرد. کارن تنها ماه دورترین سیاره منظومه خورشیدی است که ویژگی های استثنایی جالب توجهی دارد. قطر کارن نصف قطر پلوتون است. اندازه هیچ کدام از ماه های سیارات منظومه خورشیدی اینقدر نزدیک به سیاره شان نیست. کارن در آسمان این سیاره همیشه ثابت و در یک جا دیده می شود. دلیل آن برابری مدت گردش کارن به دور سیاره پلوتون با مدت چرخش این سیاره به دور خود است. کارن در فاصله بسیار نزدیکی نسبت به پلوتون قرار دارد. فاصله کارن با پلوتون تنها ۲۰ هزار کیلومتر است.
• کمربند کوئیپر
کمربند کوئیپر (Kuiper Belt) ناحیه ای وسیع حاوی میلیاردها خرده سیارک های یخی کوچک است که در انتهای منظومه خورشیدی و در ورای مدار سیاره نپتون قرار دارد. پلوتون دورترین سیاره شناخته شده از خورشید، بزرگترین و شناخته شده ترین عضو کمربند کوئیپر است. متاسفانه هیچ کدام از دو فضاپیمای وویجر ۱ و ۲ که در سال ۱۹۷۷ به فضا پرتاب شدند از کنار پلوتون نگذشته اند. وویجر ۱ با استفاده از گرانش زحل از صفحه منظومه خورشیدی خارج شد و به سمت نواحی خارجی منظومه رفت و وویجر ۲ نیز به دلیل فاصله بسیار با پلوتون پس از ملاقات با نپتون به سمت خارج منظومه خورشیدی حرکت کرد. هنوز هیچ فضاپیمایی نتوانسته به ملاقات این سیاره دوردست منظومه خورشیدی برود اما امیدهای تازه ای با پرتاب فضاپیمای «افق های نو» در سال آینده به وجود خواهد آمد که در ادامه این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
• سریع السیر پلوتون
پلوتون را نه تنها با چشم غیرمسلح بلکه با تلسکوپ های کوچک نیز نمی توان مشاهده کرد. امروزه اخترشناسان برای رصد پلوتون از بزرگ ترین تلسکوپ های روی زمین و یا تلسکوپ فضایی هابل استفاده می کنند. برای آگاهی دقیق از شرایط این سیاره دوردست تنها بایستی با ارسال فضاپیمایی به آن جا از ویژگی های این سیاره اطلاع یافت. چند سال پیش طرحی در ناسا مطرح شد با نام فضاپیمای «سریع السیر پلوتون». بر طبق این طرح، فضاپیمایی به ماموریتی ۱۳ ساله می رفت تا پس از رسیدن به این سیاره به نقشه برداری زمین شناختی از پلوتون و ماه آن کارن بپردازد. متاسفانه این طرح به دلیل هزینه بالای آن عملی نشد و به صورت معلق باقی مانده است.
• در جست وجوی سیاره دهم
امروزه بحث های بسیار داغی درباره جست وجو برای کشف سیاراتی جدید در ورای سیاره پلوتون مطرح می شود. برای درک مکان و محدوده دقیق مناطق ورای پلوتون لازم است توضیحاتی را برای درک دقیق این محدوده ارائه نمایم. باد های خورشیدی که منابع عظیم انرژی هستند تا فواصل بسیار دوری پیشروی می کنند. این محدوده یعنی از خورشید تا نهایت گسترش بادهای خورشیدی را «خورشید کره» می نامند. مرز نهایی قلمرو بادهای خورشیدی «شک نهایی» نامیده می شود که مرز خورشید کره با محیط میان ستاره ای است. تا یک دهه آینده فضاپیمای وویجر ۱ و تا پنجاه سال آینده و ویجر ۲ به این منطقه خواهند رسید. اخترشناسان از کمربند کوئیپر تا آخرین نواحی خورشید کره به جست وجوی اجرامی که شرایط یک سیاره را داشته باشد، هستند. در این زمینه کشفیات جالب توجهی انجام شده است که دو نمونه آن در طول این یک سال رخ داده است. در سال ۲۰۰۴ جرمی در اندازه ۴/۳ پلوتون در ورای این سیاره و خارج از کمربند کوئیپر توسط اخترشناسی آمریکایی کشف شد. این جرم «سدنا» نام گرفت که کمترین فاصله اش با خورشید ۷۴ واحد نجومی و بیشترین فاصله اش ۹۰۰ واحد نجومی بود. بلافاصله پس از اعلام این خبر بسیاری از رسانه های خبری دنیا اعلام کردند که این جرم جدید دهمین سیاره منظومه خورشیدی است.خبری که در رسانه ها درباره کشف سدنا اعلام شد بدین صورت بود: «در کشفی بی نظیر دانشمندان توانستند دهمین سیاره منظومه خورشیدی را شناسایی کنند. سدنا (Sedna) پس از ۳ سال تحقیق توسط دانشمندان ناسا در منظومه خورشیدی کشف شد. به گفته دکتر مایکل براون از انستیتو تحقیقات کالیفرنیا تیم وی با تلسکوپ فضایی اسپیتزر توانستند این سیاره را که ۱۰ میلیارد کیلومتر از کره زمین فاصله دارد را بیابند. به گفته وی پس از کشف سیاره پلوتون در سال ۱۹۳۰ این بزرگترین کشف در علم نجوم به شمار می آید. این کشف مباحثه پیرامون تشکیل سیارات در منظومه خورشیدی را دوباره قوت می بخشد. اولین بررسی ها نشان می دهد سدنا آکنده از یخ و کوه است که اندکی کوچک تر از پلوتون بوده و قطر آن در حدود ۲ هزار کیلومتر است.» سدنا در دورترین فاصله خود با خورشید از مکان فعلی خود در کمربند کوئیپر خارج می شد و به مرزهای خارجی منظومه خورشیدی منطقه ای که جایگاه «ابر اورت» نامیده می شود می رود. احتمال داده می شود که این جرم مربوط به خارج از منظومه خورشیدی باشد که در دام گرانش خورشید قرار گرفته باشد.به تازگی نیز جرمی در فاصله ۹۷ واحد نجومی از فاصله متوسط زمین و خورشید توسط منجمان رصدخانه مونت پالومار کالیفرنیا کشف شده است که به عنوان دهمین سیاره منظومه خورشیدی از آن نام برده می شود. نخستین تصاویر از این جرم (با نام موقتیUB۳۱۳) که در صورت فلکی قیطس قرار دارد در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳ گرفته شده است اما رصدگران آن متوجه جابه جایی محسوسی در آن نشدند تا آنکه در تصویری که هشت ژانویه ۲۰۰۵ از آن محدوده دوباره تهیه کردند، تعلق این جرم به منظومه خورشیدی را آگاه شدند. قطر این جرم حداکثر ۳ هزار کیلومتر و حداقل ۲۲۵۰ کیلومتر تصور می شود. این جرم حداقل برابر با اندازه پلوتون و شاید بزرگ تر از آن باشد. تاکنون تمامی محافل نجومی دنیا به غیر از انجمن بین المللی نجوم (IAU) این خبر را تائید کرده اند و قرار است که کاشفان این جرم در کنفرانس بین المللی اخترشناسی کمبریج در شهریورماه امسال یافته های خود درباره این جرم را به طور کامل مطرح نمایند. در صورت تائید این یافته ها در این کنفرانس، انجمن بین المللی نجوم نیز به ناچار بایستی (UB۳۱۳) را به عنوان دهمین سیاره منظومه خورشیدی بپذیرد و نام رسمی این جرم را تعیین کند. زیرا طبق مواد انجمن بین المللی نجوم هر جرم در منظومه خورشیدی که به طور مستقل به دور خورشید می گردد و قطر آن حداقل برابر اندازه پلوتون است، یک سیاره شمرده می شود. البته لازم به ذکر است ما تنها در صورتی می توانیم (UB۳۱۳) را دهمین سیاره به حساب بیاوریم که سیاره پلوتون را به عنوان نهمین سیاره قبول داشته باشیم. زیرا که هنوز بر سیاره بودن پلوتون نیز شک هایی وجود دارد که مهم ترین آنها مسافت بسیار دور پلوتون از خورشید و مدار نامتعارف آن نسبت به مدار دیگر سیارات نسبت به خورشید است.
جهت مطالعه بیشتر مراجعه نمایید به:
www.skyandtelescope.com
www.iau.org
www.nojum.ir
منبع : روزنامه شرق