خرده سیاره ها

میلاد جبوری عباسی

این خرده سیاره ها ا حتمالاً بازمانده اجرامی هستند که به هنگام شکل گیری منظومه شمسی در ۵/۴ میلیارد سا ل پیش، نتوانستند با هم ترکیب شوند و سیاره دیگری را به وجود آورند. این کمربند همانند دیواری ، سیارا ت درونی و سنگی منظومه ما را ا ز سیارات غول پیکر گازی شکل جدا می کند. اندازه این اجرام ا ز چند متر تا چند صد کیلومتر متغییراست واز شکل هندسی مشخصی برخوردار نیستند. بزرگترین جرم ا ین مجموعه، سیارکی به قطر ۹۵۰ کیلومتر می باشد که نخستین بار در سا ل ۱۸۰۱میلادی، ستاره شنا سی ا یتا لیایی به نام جوزپای پیاتسی آ ن را کشف کرد و نامش را سرس گذا شت.
طبق تخمین ا خترشناسان، علاوه بر سرس، بیش از صدها هزار خرده سیاره سنگی نسبتأ بزرگ و میلیون ها خرده سنگ پراکنده در محدوده کمربند سیارکها وجود دارند. برخی ا ز ا ین خرده سیاره ها ی چند کیلومتری حتی دارای قمر نیز می باشند( مانند سیارک ۲۵ کیلومتری آیدا که دارای قمری ۵/۱ کیلومتری به نام داکتیل می باشد).
نکته بسیار مهم و ترسناک در مورد خرده سیارات سنگی این ا ست که همگی آنها در کمربند سیارک ها حضور ندارند بلکه به دلیل اثرات نیروی گرا نش بسیار قوی خورشید و مشتری و نیز برخورد پیاپی سیارک ها با هم، تعدادی از این سیارک ها از قلمرو خود خارج شده و در فضای بین سیارا ت منظومه شمسی در حا ل پرسه زدن می باشند. از آن رو امکان برخورد آنها با دیگر اجرام، از جمله زمین وجود دارد. به عنوا ن مثال سیارک ایکاروس ا ز هر جرم دیگری به زمین نزدیکترمی شود، بطوریکه در هر ملاقاتش با زمین، به فاصله ۲۱ میلیون کیلومتری از آ ن می رسد.
تعداد دیگری از خرده سیاره ها ی سنگی منظومه شمسی نیز در نقاط L4 و L5 لاگرانژی مشتری( که به سیارک های تروژان و گریکزمعروف اند) به دام افتاده اند و همراه با مشتری به دور خورشید می چرخند.

علاوه بر کمربند سیارکها، در فاصله ۵ تا ۱۵ میلیارد کیلومتری خورشید نیز اجرام یخزده ای پرسه می زنند که برخی از آنها بزرگترین خرده سیاره های شناخته شده ی منظومه شمسی اند، که به دلیل فاصله زیاد، از دید ستاره شناسان پنهان مانده اند. دمای سطح این اجرام به حدود ۶۰ کلوین (۲۱۳ درجه سلسیوس زیر صفر) می رسد. به ا ین محدوده از منظومه شمسی کمربند کویی پر گفته می شود. جراد کویی پر، اخترشناس هلندی تباری که دوران دانشگاهی و پژوهشی خود را در ایالات متحده سپری کرد، نخستین فردی بود که به احتمال وجود چنین اجرامی در منظومه شمسی پی برد. کویی پر برا سا س مدار سیاره کوتوله پلوتون و برخی از دنباله دارهای کوتاه دوره، معتقد بود که کمربندی از اجرام دنباله دارمانند در ورای مدار نپتون وجود دا رند.
در سال ۱۹۹۲ میلادی، ستاره شناسان نخستین جرم موجود دراین کمربند را در فاصله ۴۲ واحد نجومی از خورشید کشف کردند. این جرم ۲۴۰ کیلومتری با نام QB1 1992 شناخته شد. از آ ن زمان تاکنون بیش از۸۰۰ جرم دیگر در محدوده کمربند کویی پر کشف شده است و تصور می شود که هما نند کمربند سیارکها، صدها هزار خرده سیاره یخی با ابعادی بیش از ۱۰۰ کیلومتر و میلیون ها خرده سیاره یخی کوچک در این محدوده پرسه می زنند.

اما ماجرای خرده سیارات منظومه شمسی به اینجا ختم نمی شود! در دوردست ترین قلمرو منظومه شمسی نیز توده عظیمی از میلیاردها صخره یخی سرگردان به نام ابر اورت وجود دارد که به صورت حاله ای کروی دورتا دور منظومه ما را احاطه کرده است. فاصله این توده یخی از خورشید ۲ سا ل نوری( حدود ۲۰ هزار میلیارد کیلومتر) می باشد. ابر اورت منشأ دنباله دارهایی با دوره تنا وب بیش از ۱۰۰ سال می باشد. برای مثال دنباله دار سویفت- توتل که مداری به نسبت طویل دارد و در هر ۱۳۵ سال یکبار خورشید را دور می زند.

منابع
۱- مجله نجوم، شماره: ۱۵۰
۲- نجوم به زبان ساده، مؤلف: مایر دگانی، مترجم: محمد رضا خواجه پور، ناشر: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی (۱۳۸۶)
۳- نجوم دینامیکی، مؤلف: رابرت تی.دیکسون، مترجم: احمد خواجه نصیر طوسی، ناشر: مرکز نشر دانشگاهی ( ۱۳۸۷)
۴- اسرار کیهان، مؤلف: بهنام محمد پناه، ناشر: انتشارات آمه ( ۱۳۸۵)
۵- شناخت مبانی نجوم(۱)، مؤلف: منصور ملک عباسی، ناشر: انتشارات مدرسه (۱۳۸۲)
۶- راهنمای ماهانه آسمان شب، مؤلف: ایان ردپت- ویل تیریون، مترجم: مهندس احمد دالکی، ناشر: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی (۱۳۸۳)
http://old.parssky.com