به مناسبت ۱۰۰ سالگی سقوط یک سنگ آسمانی (برخورد تنگوسکا)

حوالی ساعت ۷ و ۱۷ دقیقه صبح ۳۰ جون ۱۹۰۸، مردی در محلی بنام واناوارا در سیبری مقابل اتاقک نگهبانی اش نشسته بود که ناگهان در اثر یک انفجار مهیب نزدیکش از صندلی اش به زمین افتاد و چنان حرارت شدیدی را حس کرد که انگار پیراهن اش آتش گرفته است.این مرد و چندین تن دیگر در این منطقه غیر مسکونی سیبری، در نزدیکی دریاچه پدکامننایا تنگوسکا تصادفأ شاعد عینی یک حادثه عظیم فضایی بودند.

به گفته دون یومانس – مدیر دفتر اجرام مجاور زمین ناسا ” هر گاه می خواهید با کسی در مورد سیارک ها صبحت کنید ، فقط بگوید تنگوسکا ! زیرا یگانه سیارک عظیمی است که در عصر حاضر با زمین برخورد کرده و شواهد دسته اول در مورد آن موجود است”.

با اینکه این برخورد در سال ۱۹۰۸ اتفاق افتاده، اما اولین سفر عملی و تحقیقاتی به این منطقه ۱۹ سال بعد اتفاق افتاده است. در سال ۱۹۲۱، آقای لیونید کولیک رئیس یا سرپرست گروه جمع آوری شهاب سنگ ها برای موزه سن پیترزبورگ ( لنینگراد) یک سفر تحقیقاتی را به تنگوسکا رهبری نمود، اما به علت شرایط دشوار در این منطقه دور افتاده سیبری، تلاش تیم او برای رسیدن به محل انفجار بی نتیجه ماند. بلاخره در سال ۱۹۲۷، تیم اکتشافی آقای کولیک به هدف خود رسید.

به گفته یومانس ” در ابتدا افراد محلی میل نداشتند تا با آقای کولیک در مورد این حادثه صحبت کنند. به باور آنها خدای اوگدی (Ogdy) برای نفرین و نابودی درختان و حیوانات از آنجا دیدن نموده بود”. با اینکه بدست آوردن شواهد در ابتدا مشکل بنظر میرسید، اما شواهد زیادی در اطراف وجود داشت. به مساحت ۸۰۰ مایل مربع (۱۲۸۷ کیلومتر مربع) جنگل به دو قسمت از هم پاره شده بود. حدود ۸۰ میلیون درخت به پهلو خوابیده بودند.

این درختان به مثابه نشانگر به بیرون از مرکز برخورد یا اصابت اشاره می کردند. مدت ها بعد زمانیکه تیم تحقیقاتی به مرکز صفر یا محل برخورد رسیدند، درختانی را یافتند که درست سرجا ایستاده بودند، اما شاخه ها و پوست آنان کاملأ جدا شده بود و گویا جنگلی از پایه (دکل) تلفن در آنجا روئیده بود.

جدا شدن شاخه ها بدین صورت فقط می تواند به علت امواج ضربتی بسیار شدید باشد؛ یعنی شاخه ها قبل از اینکه سرعت ناشی از ضربت را به تنه درخت منتقل سازند، از تنه درختان جدا شوند. ۳۷ سال بعد از انفجار تانگوسکا، یکبار دیگر درختان بدون شاخه در محل یک انفجار مهیب دیگر دیده شد؛ یعنی در انفجار اتمی در شهر هیروشیمای ژاپن. تیم تحقیقاتی کولیک بلاخره کسانی را در محل یافتند و با آنها صحبت نمودند. ( آقای کولیک در سه مورد جداگانه به تانگوسک سفر کرده است) یکی از این افراد شخصی بود که در پست نگهبانی کار می کرد و در فاصله دور تر، شاهد این انفجار بود. به گفته این مرد: ” به نظر رسید که گویا آسمان به دو قسمت شده و بر فراز جنگل تمام قسمت شمالی آسمان آتش گرفت… اول صدای مهیبی در آسمان شنیده شد و سپس برخورد سنگینی رخ داد… بدنبال برخورد یک صدای مهیب به علت سقوط یک سنگ از آسمان یا صدای شلیک تفنگ شنیده شد و زمین به لرزه افتاد.

انفجار سنگین صدای شلاق مانندی داشته است. تکان های زلزله ای ناشی از برخورد با قدرت بیشتر حتی در انگلستان به ثبت رسیده بود. ابر غلیظی در ارتفاع بالا ، آسمان منطقه را پوشانید که حتی نور خورشید را دور تر از افق منعکس می ساخت. آسمان شب بر افروخته شد و خبر این حادثه حتی به آسیا رسید. در محل، صد ها گوزن و رمه چوپانان کشته شدند ولی شواهدی در مورد مرگ افراد در این انفجار بدست نیامده بود. اکنون با گذشت صد سال، افراد زیادی بر سر علت این انفجار با هم بحث و گفتگو دارند و سناریو های مختلفی را پیشنهاد می کنند. اما بر اساس نظر کلی توافق شده، در صبحگاه ۳۰ جون ۱۹۰۸، یک سنگ بزرگ آسمانی با قطر ۳۶ متر وارد اتمسفر سیبری شده و سپس در آسمان منفجر شده است. بر اساس تخمین ها، یک سیارک وقتی وارد اتمسفر زمین می شود با سرعت ۳۳٫۵۰۰ مایل (۵۴ هزار کیلومتر) در ساعت حرکت می کند. در جریان این سقوط یا شیرجه سریع، سنگ بزرگ آسمانی با وزن بیش از ۹۹ میلیون کیلوگرم هوای اطراف خود را تا ۴۴٫۵۰۰ درجه گرم می سازد. در آن روز، در ساعت ۷ و ۱۷ دقیقه صبح به وقت محلی، در ارتفاع ۸٫۵ کیلومتری فشار و گرمای ترکیب شده، سیارک را به دو قسمت جدا نموده و آن را نابود می سازد و باعث ایجاد گویی از آتش و آزاد شدن انرژی برابر با انفجار بمب در هیروشیما می گردد. به گفته یومانس ” به همین علت است که هیچ حفره بزرگی ایجاد نشده، زیرا بخش عظیم سیارک در انفجار به مصرف می رسد.”

یومانس و همکاران اش در دفتر اجرام مجاور زمین ناسا، موظف شدند تا مدار سیارک و دنباله دار های را که از مسیر زمین عبور می کنند و تهدیدی برای سیاره مان شمرده می شوند، طراحی نمایند. بر اساس محاسبات یومانس، در هر ۳۰۰ سال یک سیارک به اندازه تنگوسکا وارد اتموسفر زمین می شود. با گذشت ۱۰۰ سال از حادثه تنگوسک آیا می توان گفت که ۲۰۰ سال دیگر آسمان ما خالی از سیارک یا شهاب سنگ های بزرگ خواهد بود؟! البته این حتمی نیست. زیرا برخورد یک سنگ بزرگ به اندازه حادثه تنگوسکا در هر ۳۰۰ سال، بر اساس بهترین محاسبات علمی ماست. هر چند من به حادثه تنگوسکا همیشه از نظر علمی می نگرم، اما فکر یک تنگوسکای دیگر، شب ها مرا آرام نمی گذارد!