دنیای بزرگ ما از تعداد بی شماری اَبَر خوشه تشکیل شده که میلیاردها کهکشان را در خود جای داده است. کهکشان ها مجموعه های بسیار بزرگی هستند که از ستارگان، گاز و غبار تشکیل شده اند. میلیاردها سال پیش توده های عظیم ماده عالم اولیه بر اثر گرانش بسیار بالای خود در هم رمبیدند و کهکشان ها را به وجود آوردند. در درون کهکشان ها میلیون ها ستاره وجود دارد که اندازه تعدادی از آنها ده ها بار بزرگ تر از خورشید است. بیشتر کهکشان ها در خوشه های همبسته با گرانش متشکل از سه تا سه هزار کهکشان مجتمع شده اند. پیشتر گمان بر این بود که فضای میان کهکشان ها خلاء کامل است اما امروزه دانشمندان با توجه به مشاهدات جدید رصدی به این نتیجه رسیده اند که این فضای میا ن کهکشانی اصلاً خالی نیست و اجرام بسیاری در فضای میان کهکشان ها وجود دارد.
بزرگ ترین کهکشان ها دارای یک تریلیون و کوچکترین کهکشان ها دارای ۱۰میلیون ستاره هستند. فضای خالی بین ستارگان را گازهای میان ستاره ای پر کرده اند که از هیدروژن تشکیل شده اند. ستارگان جدید در میان همین گازهای میان ستاره ای متولد می شوند.
به علت وسعت بیکران دنیا و گستردگی هستی برای سنجش فواصل کهکشان ها و اجرام دوردست آسمانی به جای کیلومتر از واحدی به نام پارسک (Parsec) استفاده می شود. هر پارسک برابر ۲۶/۳سال نوری و معادل ۲۰۶ هزار واحد نجومی است. واحد نجومی (AU) مقدار فاصله زمین تا خورشید و برابر صد و پنجاه میلیون کیلومتر است. هر ثانیه نوری سرعت نور در یک ثانیه است که نزدیک به ۳۰۰ هزار کیلومتر در ثانیه است. یک سال نوری نیز معادل مسافتی است که نور در یک سال طی می کند.
کهکشان ها از لحاظ شکل ظاهری به سه دسته تقسیم می شوند:
کهکشان های مارپیچی: در تمامی کهکشان های مارپیچی گاز و غبار در درون قرص مرکزی است. در این گونه از کهکشان ها ستارگان در بازوهای مارپیچی تشکیل می شوند. کهکشان های مارپیچی خود به سه رده Sa، Sb و Sc تقسیم می شوند. کهکشان ما از نوع Sb است که بازوهای مارپیچی بازی دارد و فراوانی گاز در آن به اندازه مناسب است. ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچک که در حدود ۵۰ هزار پارسک از کهکشان ما فاصله دارند کهکشان های مارپیچی هستند. ابرهای ماژلانی بازمانده توده های بزرگ کلوخه های عالم اولیه هستند که در حال پیوستن به کهکشان مادر خود _راه شیری- هستند.
کهکشان های بیضوی: بیشتر کهکشان ها بیضوی شکل هستند. در این کهکشان ها گاز و غبار کمی وجود دارد و گاز موجود نیز به شدت گرم است. به همین دلیل در این کهکشان ها ستارگان نمی توانند تشکیل شوند. کهکشان های بیضوی از لحاظ شکل ظاهری به سه دسته تقسیم می شوند: ۱- SBa کره ای کشیده شده که شبیه سوسیس است. ۲- SBb کره ای فشرده شده همچون همبرگر. ۳-SBc کره ای که از طرفی کشیده شده و از طرفی دیگر فشرده شده شبیه به سیب زمینی. بزرگ ترین و کوچک ترین کهکشان های عالم بیضوی شکل هستند. احتمال داده می شود که کهکشان های بیضوی از برخورد کهکشان های مارپیچی تشکیل شده باشند. کهکشان های بیضوی پر از ستاره های پیر هستند و ابرهای ستاره ای ندارند در حالی که کهکشان های مارپیچی دارای سحابی های بسیاری هستند و ستاره های جوان در حال تولد هستند. به همین خاطر قرص کهکشان های مارپیچی بسیار سریع تر از کهکشان های بیضوی می چرخد و سرعت گردش کهکشان های بیضوی به دور خود کندتر از کهکشان های مارپیچی است.
کهکشان های نامنظم: کهکشان هایی که شکل ظاهری آنها بدون هیچ نظم خاصی باشد را نامنظم می نامند. کهکشان های نامنظم جایگاه تشکیل ستارگان بسیار زیادی است. در این کهکشان ها مقادیر فراوانی گاز و غبار وجود دارد. در کهکشان های نامنظم ستاره ها بسیار بی نظم و به صورت اتفاقی در حرکتند و مدارهای کشیده ای دارند که گاه مدارهایشان از هم می گذرد. اما برخلاف کهکشان های نامنظم و بیضوی، کهکشان های مارپیچی حاوی ستارگانی هستند که مدارهای منظم و مدوری دارند.
•••
ما انسان ها در راه کهکشان (راه شیری) سکونت داریم. «راه شیری» کهکشانی مارپیچی است که از یک قرص مرکزی و چهار بازوی اصلی تشکیل شده است. در قسمت مرکزی کهکشان سیاه چاله ای با جرم تقریبی دو میلیون برابر جرم خورشید قرار دارد. کهکشان راه شیری مجموعه ای بزرگ متشکل از میلیاردها ستاره است که در بازوهای آن، ابرهای گازی به تولید ستاره های جدید می پردازند.
بیش از ۵/۴ میلیارد سال پیش منظومه خورشیدی ما در درون یکی از همین ابرهای گازی راه شیری متولد شد. منظومه خورشیدی در انتهای یکی از بازوهای راه شیری و در فاصله۲۶۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشان قرار گرفته است. فاصله خورشید تا مرکز کهکشان راه شیری ۲۸ هزار سال نوری (۸۵۰۰ پارسک) است. یک بار گردش خورشید به گرد مرکز کهکشان ۲۴۰ میلیون سال به طول می انجامد. سرعت چرخش خورشید برابر است با ۲۲۰ کیلومتر در ثانیه. بنابراین در طول ۵/۴ میلیارد سالی که از عمر خورشید گذشته است خورشید بیش از ۱۹ بار به دور مرکز کهکشان چرخیده است. بازوهای بزرگ مارپیچی راه شیری با نور میلیاردها ستاره همانند خورشید روشن و نورانی هستند.
قطر کهکشان راه شیری صد هزار سال نوری است. در فاصله۹/۲ میلیون سال نوری از ما کهکشان آندرومدا قرار دارد. قطر«آندرومدا» که نزدیک ترین کهکشان به ما است دو برابر قطر راه شیری است. آندرومدا را می توان در آسمانی صاف و به دور از آلودگی نوری شهرها با چشم غیرمسلح (بدون تلسکوپ) مشاهده کرد. آن چه در آینده این دو کهکشان جالب توجه است سرانجام آن دو است که سرنوشت یکسانی در انتظارشان است. راه شیری و آندرومدا که با سرعت ۸۰ کیلومتر بر ثانیه به هم نزدیک می شوند در حدود ۱۲ میلیارد سال دیگر به هم می رسند و تبدیل به یک کهکشان بزرگ بیضوی می شوند. البته هیچ کدام یک از ما انسان ها در آن زمان نخواهیم بود تا این اتفاق بزرگ را مشاهده کنیم ولی شایان گفتن است که از چند میلیارد سال دیگر سرعت نزدیکی دو کهکشان به یکدیگر بیشتر می شود تا سرانجام هر دو درون همدیگر فرو می روند و صحنه بسیار زیبایی را به تصویر می کشند که بی شک هیچ گاه در قلمرو کهکشان ما رخ نداده است. البته در آن هنگام دیگر زمینی وجود ندارد که نوادگان انسان های امروزی بتوانند این واقع استثنایی را مشاهده کنند زیرا که پیش از آن در ۵ میلیارد سال آینده خورشید تبدیل به یک غول سرخ خواهد شد و سیارات عطارد، زهره و زمین را در خود خواهد بلعید. شاید که در آن زمان انسان های دیگری در گوشه دیگری از این دنیا شاهد این پدیده زیبا باشند.
بزرگ ترین کهکشان ها دارای یک تریلیون و کوچکترین کهکشان ها دارای ۱۰میلیون ستاره هستند. فضای خالی بین ستارگان را گازهای میان ستاره ای پر کرده اند که از هیدروژن تشکیل شده اند. ستارگان جدید در میان همین گازهای میان ستاره ای متولد می شوند.
به علت وسعت بیکران دنیا و گستردگی هستی برای سنجش فواصل کهکشان ها و اجرام دوردست آسمانی به جای کیلومتر از واحدی به نام پارسک (Parsec) استفاده می شود. هر پارسک برابر ۲۶/۳سال نوری و معادل ۲۰۶ هزار واحد نجومی است. واحد نجومی (AU) مقدار فاصله زمین تا خورشید و برابر صد و پنجاه میلیون کیلومتر است. هر ثانیه نوری سرعت نور در یک ثانیه است که نزدیک به ۳۰۰ هزار کیلومتر در ثانیه است. یک سال نوری نیز معادل مسافتی است که نور در یک سال طی می کند.
کهکشان ها از لحاظ شکل ظاهری به سه دسته تقسیم می شوند:
کهکشان های مارپیچی: در تمامی کهکشان های مارپیچی گاز و غبار در درون قرص مرکزی است. در این گونه از کهکشان ها ستارگان در بازوهای مارپیچی تشکیل می شوند. کهکشان های مارپیچی خود به سه رده Sa، Sb و Sc تقسیم می شوند. کهکشان ما از نوع Sb است که بازوهای مارپیچی بازی دارد و فراوانی گاز در آن به اندازه مناسب است. ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچک که در حدود ۵۰ هزار پارسک از کهکشان ما فاصله دارند کهکشان های مارپیچی هستند. ابرهای ماژلانی بازمانده توده های بزرگ کلوخه های عالم اولیه هستند که در حال پیوستن به کهکشان مادر خود _راه شیری- هستند.
کهکشان های بیضوی: بیشتر کهکشان ها بیضوی شکل هستند. در این کهکشان ها گاز و غبار کمی وجود دارد و گاز موجود نیز به شدت گرم است. به همین دلیل در این کهکشان ها ستارگان نمی توانند تشکیل شوند. کهکشان های بیضوی از لحاظ شکل ظاهری به سه دسته تقسیم می شوند: ۱- SBa کره ای کشیده شده که شبیه سوسیس است. ۲- SBb کره ای فشرده شده همچون همبرگر. ۳-SBc کره ای که از طرفی کشیده شده و از طرفی دیگر فشرده شده شبیه به سیب زمینی. بزرگ ترین و کوچک ترین کهکشان های عالم بیضوی شکل هستند. احتمال داده می شود که کهکشان های بیضوی از برخورد کهکشان های مارپیچی تشکیل شده باشند. کهکشان های بیضوی پر از ستاره های پیر هستند و ابرهای ستاره ای ندارند در حالی که کهکشان های مارپیچی دارای سحابی های بسیاری هستند و ستاره های جوان در حال تولد هستند. به همین خاطر قرص کهکشان های مارپیچی بسیار سریع تر از کهکشان های بیضوی می چرخد و سرعت گردش کهکشان های بیضوی به دور خود کندتر از کهکشان های مارپیچی است.
کهکشان های نامنظم: کهکشان هایی که شکل ظاهری آنها بدون هیچ نظم خاصی باشد را نامنظم می نامند. کهکشان های نامنظم جایگاه تشکیل ستارگان بسیار زیادی است. در این کهکشان ها مقادیر فراوانی گاز و غبار وجود دارد. در کهکشان های نامنظم ستاره ها بسیار بی نظم و به صورت اتفاقی در حرکتند و مدارهای کشیده ای دارند که گاه مدارهایشان از هم می گذرد. اما برخلاف کهکشان های نامنظم و بیضوی، کهکشان های مارپیچی حاوی ستارگانی هستند که مدارهای منظم و مدوری دارند.
•••
ما انسان ها در راه کهکشان (راه شیری) سکونت داریم. «راه شیری» کهکشانی مارپیچی است که از یک قرص مرکزی و چهار بازوی اصلی تشکیل شده است. در قسمت مرکزی کهکشان سیاه چاله ای با جرم تقریبی دو میلیون برابر جرم خورشید قرار دارد. کهکشان راه شیری مجموعه ای بزرگ متشکل از میلیاردها ستاره است که در بازوهای آن، ابرهای گازی به تولید ستاره های جدید می پردازند.
بیش از ۵/۴ میلیارد سال پیش منظومه خورشیدی ما در درون یکی از همین ابرهای گازی راه شیری متولد شد. منظومه خورشیدی در انتهای یکی از بازوهای راه شیری و در فاصله۲۶۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشان قرار گرفته است. فاصله خورشید تا مرکز کهکشان راه شیری ۲۸ هزار سال نوری (۸۵۰۰ پارسک) است. یک بار گردش خورشید به گرد مرکز کهکشان ۲۴۰ میلیون سال به طول می انجامد. سرعت چرخش خورشید برابر است با ۲۲۰ کیلومتر در ثانیه. بنابراین در طول ۵/۴ میلیارد سالی که از عمر خورشید گذشته است خورشید بیش از ۱۹ بار به دور مرکز کهکشان چرخیده است. بازوهای بزرگ مارپیچی راه شیری با نور میلیاردها ستاره همانند خورشید روشن و نورانی هستند.
قطر کهکشان راه شیری صد هزار سال نوری است. در فاصله۹/۲ میلیون سال نوری از ما کهکشان آندرومدا قرار دارد. قطر«آندرومدا» که نزدیک ترین کهکشان به ما است دو برابر قطر راه شیری است. آندرومدا را می توان در آسمانی صاف و به دور از آلودگی نوری شهرها با چشم غیرمسلح (بدون تلسکوپ) مشاهده کرد. آن چه در آینده این دو کهکشان جالب توجه است سرانجام آن دو است که سرنوشت یکسانی در انتظارشان است. راه شیری و آندرومدا که با سرعت ۸۰ کیلومتر بر ثانیه به هم نزدیک می شوند در حدود ۱۲ میلیارد سال دیگر به هم می رسند و تبدیل به یک کهکشان بزرگ بیضوی می شوند. البته هیچ کدام یک از ما انسان ها در آن زمان نخواهیم بود تا این اتفاق بزرگ را مشاهده کنیم ولی شایان گفتن است که از چند میلیارد سال دیگر سرعت نزدیکی دو کهکشان به یکدیگر بیشتر می شود تا سرانجام هر دو درون همدیگر فرو می روند و صحنه بسیار زیبایی را به تصویر می کشند که بی شک هیچ گاه در قلمرو کهکشان ما رخ نداده است. البته در آن هنگام دیگر زمینی وجود ندارد که نوادگان انسان های امروزی بتوانند این واقع استثنایی را مشاهده کنند زیرا که پیش از آن در ۵ میلیارد سال آینده خورشید تبدیل به یک غول سرخ خواهد شد و سیارات عطارد، زهره و زمین را در خود خواهد بلعید. شاید که در آن زمان انسان های دیگری در گوشه دیگری از این دنیا شاهد این پدیده زیبا باشند.
منبع : روزنامه شرق
دیدگاه‌ها بسته شده‌اند.